:: اماکن فرهنگی و تاریخی مراغه

رصدخانه مراغه رصدخانه‌ای بود که در دوره هلاکوخان زیرنظر خواجه نصیر طوسی در شهر مراغه ساخته‌ شد. این رصدخانه روی تپه‌‌ای در غرب مراغه قرار داشته‌ است و امروزه تنها پی‌‌های بخش‌های مختلف و بخشی از سدس سنگی آن باقی مانده ‌است. در سال‌های اخیر گنبدی برای محافظت از بقایای این بنا بر روی بخشی از آن ساخته شده ‌است. پرویز ورجاوند و همکارانش در دهه ۱۳۵۰ خورشیدی به کاوش در محو این رصدخانه پرداختند و قسمت‌های مختلف آن را شناسایی کردند. ساختمان اصلی این رصدخانه به شکل برجی استوانه‌ای ساخته شده‌ بود. در ساختمان‌های جنبی آن یک کتابخانه و محل اقامت کارکنان تشخیص داده شده‌است.
رصدخانه مراغه یکی از یادگارهای علمی و فلکی خواجه نصیرالدین طوسی، فیلسوف، ریاضیدان و منجم بزرگ دوره ایلخانی و صاحب رساله مشهور اخلاق ناصری و زیج معروف ایلخانی است، که به دست او و با همراهی عده‌ای از فضلا و دانشمندان بنا شده است. این رصدخانه زمانی از مشهورترین رصدخانه‌های اسلامی بوده است که آوازه آن تمام جهان آن روز را فرا گرفته است. تاکنون با این همه تحولات و تغییراتی که در جهان پدید آمده است، هنوز هم نام آن رصدخانه و بانی آن بر سر زبان‌ها است.

   

آرامگاه اوحدی مراغه‌ای یکی از جاهای دیدنی مراغه که محل دفن رکن‌الدین ابوالحسن مراغی مشهور به اوحدی مراغه‌ای است، عارف و شاعر پارسی گوی نامدار دوره ایلخانی، صاحب مثنوی معروف جام جم، در میان باغ سرسبزی که از مکان های دیدنی مراغه است، واقع گردیده است. شیخ رکن‌الدین اوحدی مراغه‌ای فرزند حسین اصفهانی در حدود سال ۶۷۰ ه. ق. در مراغه متولد شد. از جوانی انسانی عارف و وارسته بود و در علوم دینی و عرفانی به درجه کمال رسید. ابتدا صافی تخلص می‌کرد (همنام رودخانه مراغه) ولی بعدها تخلص خود را از نام استاد و مراد خویش؛ اوحدالدین کرمانی که از بزرگترین عرفای زمان خود بود گرفت.
 

گنبد کبود مراغه از بناهای دور سلجوقیان در شهر مراغه می‌باشد. این گنبد، که در بین عوام به اسم مقبره مادر هولاکو خان شهرت دارد، در فاصله سال‌های ۵۸۲ تا ۶۵۶ هجری قمری ساخته شده است. گنبد کبود در ۱۵ دی ۱۳۱۰ هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت. در فاصله چند متری از این گنبد، برجی تاریخی وجود دارد که به برج مدور مشهور است و همانند نامش از ساختاری استوانه‌ای تشکیل شده است. البته از نگاه یک بازدید کننده عادی، زیبایی گنبد کبود بسیار بیشتر از برج مدور است. تزیینات به‌ کار رفته در آن بسیار چشم‌نواز هستند. از لحاظ بازسازی نیز گنبد کبود شرایط بهتری دارد.
 

برج مدور مراغه از بناهای ساخته‌شده در دوره سلجوقیان می‌باشد، که در فاصله ده متری شمال گنبد کبود قرار گرفته‌ است. بر روی کتیبه برج به خط کوفی تاریخ احداث بنا سال ۵۶۳ هجری می‌باشد. ولی درباره نام بانی و مدفون داخل آن هیچ‌گونه اطلاعی در دست نیست و مزاری کاملا ناشناخته‌ است. برج مدور مراغه، برجی است مدوری‌ شکل با ظاهری ساده که با گنبدی دوپوش پوشیده شده‌ بود. از گنبد و سقف آن در اثر مرور زمان چیزی برجای نمانده‌ است. برای جلوگیری از خرابی بنا، سقف پوششی با شیروانی برروی آن احداث نموده‌اند.
 

 

گنبد سرخ مراغه، نام یک بنا به ساخت سال ۵۴۲ هجری قمری در دوره سلجوقی است. سبک معماری این بنا به شیوه رازی است. گنبد سرخ یکی از قدیمی‌ترین بناهای دوره اسلامی در استان آذربایجان شرقی می‌باشد که در قسمت جنوب غربی شهر مراغه قرار گرفته‌ است. نام بانی بنا و تاریخ احداث آن‌ را می‌توان از کتیبه جبهه شمالی و نام سازنده آن را از کتیبه غربی ملاحظه نمود. آنچه از این کتیبه‌ها برداشت می‌گردد این است که بنای گنبد سرخ در سال ۵۴۲ هجری به‌ دستور «عبدالعزیز بن محمود بن سعد یدیم» رییس آذربایجان در دوره سلجوقیان و به وسیله «بنی‌بکر محمد بن بندان بن محسن معمار» ساخته شده‌ است.
 

 صوفی‌چای قرار گرفته‌ است. این گنبد در زمان حکومت ایلخانیان و توسط سلطان ابوسعید بهادرخان ساخته شده‌ است. این بنای تاریخی در هفت مرداد سال ۱۳۱۲ هجری شمسی به شماره ۱۳۷ در آثار ملی ایران به ثبت رسید.
گنبد غفاریه با الهام از گنبد سرخ مراغه ساخته شده و به شکل مربع آجری است که روی سکو و بر فراز دخمه‌ای استوار شده است. چهار گوشه آن به‌وسیله ستون‌هایی که دارای تزیینات آجری است، زینت یافته است. درگاه ورودی بنا به سمت شمال واقع شده و دارای یک طاق نمای بزرگ و دو طاق نمای باریک و بلند جنبین می‌باشد. طاق نمای مرکزی را تزیینات زیبای معلقی مرکب از آجر و کاشی‌های الوان سیاه و سفید و فیروزه‌ای و دو کتیبه به خط ریحان آرایش می‌دهد. معماری بنای گنبد غفاریه بنایی مربع و آجری است که دارای دو طبقه فوقانی و زیرین می‌باشد
 

مقبره آقالار (موزه سنگ‌ نگاره‌ها) بنایی چهارضلعی آجری است که برروی قبر میر عبدالفتاح موسوی مراغی شاعر و عارف نامی دوره زندیه ساخته شده است. این بنا بیانگر نوع سبک و معماری دوره زندیه است. در سال ۱۳۸۱ هجری شمسی پس از مرمت به موزه تبدیل شده و تحت عنوان (موزه سنگ نگاره‌ها) آثار نفیسی از سنگ مزارهای تاریخی و ارزشمند منطقه را در خود جای داده است.

این بنا در اواخر سده‌ی ۱۲ هجری قمری، در سال ۱۱۷۵ هجری قمری و به فرمان «ضل‌السلطان» به دلیل محبت و اردات وی به «میر فتاح موسوی» احداث شد. در این بنای تاریخی می‌توان سنگ قبر‌های مرمری ارزشمند و نیز سنگ‌ قبرهای دیگری به قدمت قرون هفتم و هشتم هجری قمری را مشاهده کرد. سنگ‌نوشته‌ها و قوچ‌های سنگی از دیگر آثار این موزه هستند.

 

پل مردق مراغه در یک کیلومتری ضلع شرقی روستای مردق پل تاریخی سه چشمه «مردق چای» مراغه مربوط به دوران حکومت صفویه و قاجاریه می‌باشد که بر روی رودخانه دائمی و پرآب «مردق چای» با طاق جناغی ساخته شده است. این پل که در فهرست آثار ملی ثبت شده، دارای سه دهنه، ۲۶ متر طول، پنج متر عرض و بلندی هفت متر از کف رودخانه است. پل سه‌ دهنه مردق، جزء سه پل مهم تاریخی این شهرستان بوده است و دارای سیل‌شکن و پایه‌های سنگی از نوع سنگ بومی منطقه (معدن سنجان) و آجرهای قرمز بومی است. این پل بلندترین پل تاریخی شهر مراغه محسوب می‌شود. پل ارتباطی شهر مراغه قدیم با شهرهای هشترود و میانه بوده است.
 

قلعه و غار قیزلار قلعه سی مراغه (قلعه دختران)‌ یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی و طبیعی شهرستان مراغه است. این قلعه و غار در۲۰ کیلومتری جنوب غربی مراغه و در سمت جنوبی دره بسیار عمیق کوههای کؤی داغ (کوه کبود) واقع شده است. ارتفاع کلی غار و قلعه نسبت به دره عمیق مقابل حدود ۱۸۰۰۰ تخمین زده شده است. در ارتفاعات پشت قلعه باقیمانده یک دیوار خشتی به چشم می خورد که از بقایای قلعه قدیمی است.

کوه همانند یک دیوار بزرگ است. در مقابل کوه، یک دره وجود دارد که در مواقع پر آبی آبشار کوچکی نیز در آن خودنمایی می‌کند. دسترسی آسان به قلعه از سمت غربی امکان‌پذیر است و رسیدن به قلعه از سایر جهات، به دلیل وجود دیوار های سنگی و پرتگاه‌های بلند، قدری مشکل است. از بالای کوه، شهر مراغه و کوه سهند قابل رؤیت است و منظره ای تماشایی دیده می­‌شود. به دلایل مختلف طبیعی و انسانی قسمت اعظم این قلعه از بین رفته و امروزه فقط آثار قلعه دیده می‌شود. اصطلاح محلی قیزلار قالاسی به بلندی‌های کوهی اطلاق می‌شود که قلعه در آنجاست. در دو طرف کوه آثار دیوارها و حصارهای سنگی و خشتی دیده می­‌شود.

در مسیر صعود به قلعه تکه‌های فراوان سفال‌های قدیمی یافت می‌شود. از گذشته و اکنون هیچ گونه اقدامی از سوی سازمان میراث فرهنگی جهت حفاظت از این قلعه انجام نگرفته است. متاسفانه در اطراف قلعه سوراخ‌های بزرگ و کوچک بسیار زیادی دیده می‌­شود که توسط افراد سودجو برای جستجوی آثار باستانی حفر شده‌اند.

 

 

         
معبد مهر در روستای ورجوی شهرستان مراغه قرار دارد. این معبد در دوران باستان متعلق به مهرپرستان بوده است. این معبد در دل زمین ساخته شده و در زمان خود از بزرگ‌ترین معبد‌های زرتشتیان دوره ساسانی و اشکانی بوده است.
   

یکی از جاهای دیدنی مراغه رودخانه صوفی چای است که به نام گپی چای نیز شناخته می‌شود. در گذشته این رودخانه را با نام سویوخ چای به معنای رودخانه سرد می‌شناختند. به مرور زمان کلمه سویوخ، جای خود را با کلمه صوفی عوض کرد؛ به این ترتیب نام رودخانه صوفی چای تغییر پیدا کرد. این رودخانه با طول ۷۰ کیلومتر از آب شدن برف‌های دامنه‌های کوه سهند به راه می‌افتد و در مسیر خود بیشتر از ۱۲ هکتار از باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی را سیراب می‌کند. در نهایت رودخانه صوفی چای با رودهای سیمینه رود و زرینه رود ادغام شده و به دریاچه ارومیه ختم می‌شود.

این رودخانه به دلیل عبور از میان شهر مراغه به عنوان یکی از جاذبه‌های دیدنی مراغه شناخته می‌شود. پارک رستوران و محل‌هایی برای استراحت در اطراف این رودخانه برپا شده‌اند که همیشه میزبان گردشگران مسافران شهر مراغه بودند. سد علویان روی این رودخانه احداث شده؛ این سد به خاطر خنکایی که به ارمغان می‌آورد، معمولاً در فصل بهار و تابستان افراد زیادی را به سمت خود می‌کشاند.

 

 

شهر مراغه اولین پایتخت دوران حکومت ایلخانیان بوده که در زمان حمله مغول‌ها قسمت‌های زیادی از آن ویران شد. طبیعی است در شهری که روزگاری پایتخت بوده، آثار تاریخی ارزشمند زیادی پیدا شود. همین مسئله باعث شده که موزه تاریخی مراغه در این شهر برپا شود. از سال ۱۳۶۴ این موضوع تأسیس شد و در سال  ۱۳۷۵ درهای آن به عنوان موزه ایلخانی به روی مردم گشوده شد. حالا امروز تعداد زیادی از آثار شیشه‌ای سفالی و سکه‌هایی که استفاده از آن‌ها در دوران ایلخانیان رایج بوده در موزه ایلخانی نگه‌داری می‌شوند.
 

 

یکی از منحصربه‌فردترین غارهای ایرانی غار هامپوئیل یا غار کبوتر در ۱۵ کیلومتری شهر مراغه در استان آذربایجان شرقی است. این غار زیبا که در نزدیکی روستای تازه‌کند سفلی و همچنین رودخانه پرآب مردق واقع شده است به دلیل اقامت کبوتران وحشی در تالار ورودی آن در سال‌های گذشته به غار کبوتر نیز شهره است. هامپوئیل واژه‌ای باستانی است که ریشه‌ای سانسکریت داشته و در گذر زمان به شکل هامپوئیل درآمده است. این غار در زمره غارهای فنی قرار گرفته و پیمایش قسمت‌های داخلی آن نیازمند دانش غارنوردی و امکانات مناسب همانند چراغ قوه، کپسول هوا و سایر تجهیزات ایمنی است و پیمودن آن بدون راهنما توصیه نمی‌شود. غار در دل صخره‌ها قرار گرفته و ۱۶۰۰ متر از سطح رودخانه مردق فاصله دارد.

با ورود به داخل غار تالاری نسبتا بزرگ در برابر چشمانتان ظاهر می‌شود که کف آن را خاکستر پوشانده است. این نخستین تالار غار است و در گوشه‌ای از آن دالانی نسبتا باریک و بلند قرار گرفته است که شما را به تالار دوم می‌رساند. به هنگام ورود به تالار دوم باید مراقب زمین زیر پایتان باشید چرا که در این قسمت علاوه بر مسیری که به دالان سوم منتهی می‌شود چهار دهنه چاه عمیق قرار گرفته است که به طبقات زیرین غار منتهی می‌شود. این چاه‌های عمیق که همانند یک لوله باریک به نظر می‌رسند هر کدام عمق متفاوتی دارند و به تالارها و مسیرهای مختلفی منتهی می‌شوند. کم عمق‌ترین مسیر طی شده در این تنوره‌های یا مسیرهای لوله مانند سنگی و پر پیچ و خم  ۱۲ متر و طولانی‌ترین مسیر عمودی که تاکنون شناسایی شده 98 متر می‌باشد.